Przelaskowski Ryszard

Ryszard Przelaskowski – historyk, archiwista, bibliograf, bibliotekarz. Syn Napoleona i Wiktorii ze Szpilewskich. Miał siostrę Benigmę (ur. 1904). Uczył się w gimnazjum w Mińsku, a później w gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. Był zastępowym w mińskiej polskiej drużynie harcerskiej oraz członkiem Powszechnej Organizacji Wojskowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 pełnił, jako ochotnik, funkcję – łącznika. Świadectwo dojrzałości uzyskał w 1921 w Gimnazjum Wojciecha Górskiego. W 1924 ukończył studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. M. Handelsmana. Na podstawie pracy Sejm Warszawski roku 1825 uzyskał tytuł doktora filozofii. W latach 1924–1935 pracował jako zastępca dyrektora w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie Był autorem znaczącego elaboratu  Program prac wewnętrznych w archiwach nowożytnych (1935). Opracowywał też zespoły archiwalne, sporządzając do nich pomoce informacyjne.

W 1929 otrzymał roczne stypendium rządu francuskiego, które zaowocowało kilkoma rozprawami historycznymi i archiwalnymi. W latach 1931–1936 wykładał historię w Gimnazjum W. Górskiego. Następnie pracując jako kustosz, był nieformalnym zastępcą  Adama Englerta, dyrektora Archiwum Miejskiego m.st. Warszawy.

W sierpniu 1939 objął stanowisko wicedyrektora Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. W czasie II wojny światowej z wielkim zaangażowaniem bronił zbiory i personel przed represjami okupanta, co doprowadziło do usunięcia go ze stanowiska. Podczas niemieckiej okupacji współpracował z ruchem oporu. Po Powstaniu Warszawskim brał udział  w ratowaniu zbiorów bibliotecznych. Od 1945 roku pracował na stanowisku dyrektora Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy 26.01.1945 r. kierując jej odbudową i rozbudową wraz z filiami. Odwołany ze stanowiska w bibliotekarstwie w 1949 r. pracował  kolejno: w  Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, w Przedsiębiorstwie Państwowym „Artos” oraz w Centralnym Instytucie Dokumentacji Naukowo-Technicznej (1952-1957). Od 1955 r. związał się z Polską Akademią Nauk w Warszawie.  W 1958 r. przeszedł do Instytutu Historii PAN, gdzie aż do emerytury kierował pracami nad przeszłością i rozwojem historiografii polskiej. Ich efektem badań jest wydana (1968) pod Jego redakcją praca pt. Historiografia polska w dobie pozytywizmu.

Ryszard Przelaskowski od 1928 r. brał aktywny udział w pracach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, także jako członek jego zarządu pod kierownictwem prof. Tadeusza Manteuffla, po powojennym wznowieniu działalności w 1945 roku.

Jest autorem  około 100 prac z  historii, archiwistyki, bibliografii i bibliotekarstwa. Szczególne miejsce w tym dorobku zajmuje Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, zwłaszcza jej działalność w okresie okupacji i w pierwszym roku powojennej odbudowy (m.in.:  Zarys działalności Biblioteki Publicznej w okresie drugiej wojny światowej, Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie, Wspomnienia o pracy w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy w okresie drugiej wojny światowej, Walka o dobra kultury). 

Był dwukrotnie żonaty: z Janiną Słowikówną i Janiną z Adamowiczów Wisznicką. Za działalność zawodową odznaczony został złotym Złotym  Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Oprac. M.M.