Komarnicki Wacław Tytus

Wacław Tytus Komarnicki – prawnik, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, działacz polityczny (Związek Ludowo-Demokratyczny, Stronictwo Narodowe), poseł na sejm II i III kadencji w II RP, członek Polskiej Akademii Nauk, jeniec obozów NKWD (m. in. Kozielsk, Griazowiec), minister sprawiedliwości w Rządzie RP na uchodźstwie, członek Komitetu dla Spraw Kraju. Był synem przemysłowca Tytusa Komarnickiego i Józefy z domu Sas-Suszyńskiej, starszym bratem Tytusa Komarnickiego (1896–1967), dyplomaty, autora prac historyczno-prawnych. Obaj bracia po ukończeniu szkoły powszechnej rozpoczęli naukę w Gimnazjum Wojciech Górskiego. Wacław Komarnicki ukończył to gimnazjum w 1910 r. i wybrał studia prawnicze oraz filozoficzne poza granicami Królestwa, na Uniwersytecie Lwowskim. Po roku postanowił kontynuować studia prawnicze na Uniwersytecie w Dorpacie. W mieście tym (dziś Tartu w Estonii) studiowało wówczas wielu Polaków z Królestwa Polskiego i Rosji, działających w licznych legalnych, ale i tajnych organizacjach politycznych. Wacław Komarnicki związał się ze Stronnictwem Narodowo-Demokratycznym głoszącym już wówczas program skrajnie nacjonalistyczny.

Dyplom kandydata nauk prawnych, odpowiadający stopniowi doktora praw w Galicji i w Niemczech, otrzymał krótko przed wybuchem I wojny światowej. W 1914 r. powrócił do Warszawy, gdzie wykładał historię na znanej pensji Jadwigi Sikorskiej. Nadal związany z Narodową Demokracją, w 1917 r. został członkiem zarządu Ligi Państwowości Polskiej, a potem sekretarzem Związku Odbudowy Państwa Polskiego. W 1916 r. opublikował swoją pierwszą rozprawę naukową: Powstawanie państw ze stanowiska nauki o państwie prawa międzynarodowego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Komarnicki podjął pracę w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, początkowo jako radca prawny, a następnie kierownik wydziału. W styczniu 1920 r. Komarnicki został powołany na profesora nadzwyczajnego prawa państwowego i nauki o państwie w Katedrze Nauki o Państwie i Prawa Państwowego we wskrzeszonym – dekretem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego z 28 VIII 1919 r. – Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie.

W przełomowym momencie wojny polsko-bolszewickiej w połowie 1920 r. zgłosił się do wojska polskiego jako ochotnik. W listopadzie 1920 r. zwolniony do rezerwy, uczestniczył jeszcze w konferencji rozejmowej w Baranowiczach. W 1925 r. został przyjęty w poczet oficerów rezerwy Korpusu Sądowego, ze starszeństwem od 1 VI 1923 r., w stopniu podporucznika rezerwy audytora.

W latach 1921–1922 Komarnicki kontynuował studia podyplomowe w Instytucie Wyższych Studiów Międzynarodowych (Institut des Hautes Études Internationales) przy Wydziale Prawa Uniwersytetu w Paryżu. W 1923 r. został mianowany profesorem zwyczajnym, a w latach 1924–1927 był dziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu Stefana Batorego. W 1925 r. założył „Rocznik Prawniczy Wileński”, którego był redaktorem naczelnym do 1935 r. Od 1932 r. do wybuchu II wojny światowej był Komarnicki kuratorem (jako filister honoris causa) Korporacji Akademickiej Polesia (działającej w Wilnie od 1929 r. Począwszy od 1924 r., aż do wybuchu II wojny światowej wykładał prawo polityczne na Uniwersytecie St. Andrews (Wielka Brytania), w latach 1925–1928 był członkiem Trybunału Kompetencyjnego RP, a w latach 1929– 1939 prowadził wykłady w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W 1922 r. opublikował jedną z najpoważniejszych w ówczesnej literaturze prawniczej prac pt. Polskie prawo polityczne. Geneza i system .

Piastował mandat posła na sejm II kadencji (1928–1930) i III kadencji (1930–1935) II RP. Od czynnego uczestnictwa w życiu politycznym prof. Komarnicki odszedł w 1935 r. po rozwiązaniu sejmu.

Zaważyły na tym zmiany polityczne w Polsce ocenione jego słowami: Demagogiczne sukcesy nowego Kierownictwa S.N. w zakresie antysemityzmu, wykorzystującego i podniecającego nastroje mas, przesłoniły mu walkę o władzę w państwie z obozem rządowym w imię głoszonych po przewrocie majowym zasad: praworządności, swobód konstytucyjnych. Zasady wodzostwa, hierarchii, dyscypliny, rozkazu organizacyjnego – wstąpiły na miejsce tamtych , (W. Komarnicki, Wśród dwóch światów – pamiętnik z czasu II Wojny Światowej).

Wybuch wojny zastał Komarnickiego na Wileńszczyźnie. Jako oficer rezerwy został zmobilizowany w Warszawie 1 września, ale tydzień później jednostka jego podjęła ewakuację trasąkolejową przez Siedlce, Łuków, Brześć nad Bugiem, Kowel do Krasnego. Przy próbie przekroczenia granicy rumuńskiej został aresztowany przez sowieckich żołnierzy i rozpoczęła się jego dwuletnia gehenna pobytu w pięciu obozach w tym w Griazowcu i w Kozielsku. To że nie podzielił losu oficerów zamordowanych w Katyniu przypisuje się interwencji sojuszniczej (do połowy 1941 r. ) ambasady niemieckiej.

Po zawarciu układu Sikorski-Majski, dzięki kolejnej interwencji, tym razem ze strony władz brytyjskich. Komarnicki drogą morską przybywa do Londynu, i wkrótce zostaje ministrem sprawiedliwości w rządzie Sikorskiego. Na stanowisku tym pozostawał do dymisji rządu Stanisława Mikołajczyka 24 listopada 1944 r.

Odchodząc po raz drugi w życiu od czynnej działalności politycznej napisał list otwarty Do Winstona Churchila, w którym zawarł swoje stanowisko w zasadniczych kwestiach politycznych i aktualnej sytuacji międzynarodowej po konferencji jałtańskiej przedstawił opublikowany w 19 maja 1945 r. w Dzienniku Chicagowskim.

Rozpoczął po tym nowy rozdział prac naukowych i dydaktycznych na utworzonym w kwietniu 1944 r. Polskim Wydziale Prawa Uniwersytetu w Oxfordzie. Od 1948 r. wykładał w polskiej Szkole Nauk Politycznych i Społecznych (SNPS) w Londynie. Ponadto współtworzył Polski Uniwersytet na Obczyźnie (PUNO), będąc członkiem Wydziału Humanistycznego, obok tak znakomitych wykładowców, jak: prof. Oskar Halecki, Marian Kukiel, Stanisław Kościałkowski, Henryk Paszkiewicz, Tadeusz Sulimirski, Władysław Wielhorski, Adam Żółtowski, Stanisław Swianiewicz, Florian Znaniecki, Wiktor Sukiennicki, Władysław Folkierski, Stanisław Stroński czy Zygmunt Lubicz-Zaleski. Rafał Habielski podał, że zarówno SNPS, jak i PUNO „miały inne funkcje niż polskie szkoły działające na obczyźnie w okresie powojennym. Nie miały przygotowywać do nauki w uczelniach brytyjskich, a przede wszystkim wychodzić naprzeciw ambicjom tych młodych emigrantów, którzy przejawiali zainteresowania szeroko rozumianą problematyką polską, i którzy w związku z tym nie mogli znaleźć odpowiedniej oferty w uczelniach obcych.

Profesor Wacław Komarnicki, ożeniony (1934) z Haliną z d. Filipczyńską, zmarł bezpotomnie w 19 III 1954 r. Spoczął na cmentarzu Putney Vale w Londynie75. Był odznaczony Medalem X-lecia Odzyskania Niepodległości i Krzyżem Komandorskim Orderu Gwiazdy Rumuńskiej.

Opracowanie na podstawie:

Michał Tadeusz Góras Profesor Wacław Komarnicki, poseł na sejm RP, jeniec obozu w Kozielsku, ocalony Dzieje Najnowsze, Rocznik LI – 2019, 2 PL ISSN 0419–8824