Stypułkowska-Smith Krystyna Ewa

Krystyna Ewa Stypułkowska – Smith – polska romanistka, filolog literatury polskiej i zagranicznej, aktorka, lektorka języków obcych, tłumaczka,  dziennikarka.

Dzieciństwo spędziła w Warszawie z rodzicami, ojcem – ekonomistą (absolwentem Wyższej Szkoły Handlowej) i matką Heleną z domu Skwarczewską, lekarzem. Uczyła się w fundacyjnej szkole Wojciecha Górskiego, funkcjonującej po wojnie na ulicy Smolnej (decyzją ówczesnych władz oświatowych w 1948 r. przekształcona w szkołę państwową). Jej kolegą z przysłowiowej ławki szkolnej był Krzysztof Zanussi, późniejszy reżyser filmowy, Świadectwo dojrzałości uzyskała w 1955 roku.

Podjęła studia na Wydziale Romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, ale już po pierwszym roku studiów wyjechała do Paryża. Jak wspomina w jednym z wywiadów: Z wielkim strachem, bo nie znałam tam żywej duszy i miałam przy sobie tylko pięć dolarów. Pierwsze dwa dni upłynęły mi w panice – miałam problemy z rozumieniem ze słuchu. Ale to minęło i tak mi się w Paryżu spodobało, że zamiast dwóch miesięcy zostałam na sześć. Pokończyłam jakieś kursy. Potem pojechałam drugi raz, na stypendium. I, jak większość polskich studentów, dla utrzymania chwytałam, czego się dało: byłam kelnerką, sprzedawałam cukierki na bulwarze, sprzątałam mieszkania.

Jeszcze jako nastolatka, znając doskonale z rodzinnego domu język francuski, pracowała w czasie studiów jako tłumaczka wybitnych przedstawicieli filmu znad Sekwany. Byli to m.in. Rene Claire, Yves Montand oraz inne znakomitości, odwiedzające Polskę na przełomie lat 50. I 60. ub. w. Przy tej okazji nawiązała kontakty z polskim środowiskiem filmowym. Ich wynikiem były propozycje powierzenia jej ról filmowych, które zaowocowały w jej życiu kilkuletnim okresem zainteresowania tą dziedziną sztuki. Drogę do sukcesu otworzył krótki epizod zagrany w 1958 roku w filmie Kalosze szczęścia reżyserii Antoniego Bohdziewicza. Po niej przyszła, bardzo wysoko oceniona przez publiczność i krytykę, pierwszoplanowa rola Pelagii w filmie Andrzeja Wajdy Niewinni czarodzieje (1960). Po ponad pół wieku (2014) Martin Scorsese uznał film za jedno z arcydzieł polskiej kinematografii i wytypował go do prezentacji w USA i Kanadzie na Festiwalu Polskich Filmów.

Na początku lat 60. Krystyna Stypułkowska wyjechała do Włoch i kształciła się na wydziale aktorskim i reżyserskim w  Eksperymentalnym Centrum Filmowym (Centro Sperimentale di Cinematografia). Znany włoski reżyser Enzo Battaglii powierzył jej jedną z głównych ról w filmie pt. La vita provvisoria (1962)..

Po powrocie do kraju zagrała w filmie Dziewczyna z dobrego domu (1962), w spektaklach Teatru Telewizji: Syn marnotrawny (1963) i Przygoda z Agnieszką (1965) oraz w serialu telewizyjnym Podziemny front (1965).

Pracę aktorską zakończyła filmem w reżyserii Franka Beyera pt. Spur der Steine (Ślad kamieni), nakręconym w Niemieckiej Republice Demokratycznej (1965). Gdy za pierwszego reżysera ma się Wajdę, łatwiej się zniechęcić, jeśli następny reżyser wybitny nie jest – odpowiadała pytana o to, dlaczego nie chciała kontynuować aktorskiej kariery. Oprócz tego miała zupełnie inne plany. Paryż, podróże, własne artykuły, publikacje… Filmu na tej liście nie było – mówiła po latach. Wtajemniczeni twierdzili, że porzuciła dalsze, jeszcze większe sukcesy filmowe dla dziennikarstwa, gdyż po zakończeniu kariery filmowej rozpoczęła pracę w Polskiej Agencji Prasowej, Tam poznała Johna, Amerykanina, z zawodu nauczyciela. Po studiach postanowił pojeździć po świecie i znalazł pracę w Warszawie, w szkole amerykańskiej. Ja z kolei zajmowałam się wtedy dziennikarstwem: przygotowywałam program radiowy i pracowałam w PAP, tłumacząc teksty do tzw. Biuletynu Specjalnego. Miałam dzięki temu swobodny dostęp do zagranicznej prasy – wspominała w wywiadzie dla mediów.

W sierpniu 1968 r. Krystyna i John, opuścili Polskę jako młodzi małżonkowie, udając się początkowo do Austrii, następnie na południe Francji, a ostatecznie do Stanów Zjednoczonych. Tu Stypułkowska kontynuowała studia filologiczne uzyskując stopień doktora w ulubionej komparatystyce, poprzez porównanie literatur różnych narodów oraz wpływów i zależności w literaturze światowej. Równocześnie podjęła pracę w charakterze lektorki języka włoskiego oraz nauczycielki języka francuskiego. Z powodu rozpadu małżeństwa opuściła Stany Zjednoczone i wyjechała do Paryża. Pracowała w teatrze i pisała korespondencje z Francji do ukazującego się w Polsce, miesięcznika „Dialog”.

Właściwie mieszkałam na zmianę we Francji i w Polsce, po trzy miesiące, bo na tyle mogłam dostać wizę. Wróciłam do USA po czterech latach. Pobyłam trochę w Nowym Jorku, ale stwierdziłam, że tam jest wszystkiego za dużo, za głośno, za tłoczno. Wybrałam Waszyngton”– opowiadała w jednym z wywiadów.

Powrót do Ameryki przyniósł kolejne zmiany w jej życiu. W Waszyngtonie poznała amerykańskiego dyplomatę Michaela Smitha, z wykształcenia prawnika i ekonomistę i powtórnie wyszła za mąż. Rozpoczęła też nowy etap działalności zawodowej podejmując pracę w sekcji polskiej Instytutu Służby Zagranicznej w Departamencie Stanu USA, gdzie opracowywała programy oraz prowadziła kursy języka polskiego dla amerykańskich polityków, dyplomatów (m.in. Madeleine Albright) i wojskowych. Była również tłumaczką (m.in. Laury Bush) w czasie oficjalnych wizyt na wysokim szczeblu przedstawicieli polskich władz w USA. Poza tym regularnie przyjeżdżała do Polski.

Krystyna Stypułkowska zmarła 20 października 2020 roku w Arlington, Wirginia. Jest pochowana na Cmentarzu Ewangelicko – Augsburskim w Łodzi.

Oprac. M.M.