Prószyński Kazimierz

Kazimierz Prószyński – polski wynalazca światowej sławy, pionier polskiej i światowej techniki filmowej, inżynier mechanik, operator filmowy, reżyser, publicysta

Pochodził z patriotycznej rodziny. Dziadek Stanisław Antoni za działalność konspiracyjną przeciwko Rosji został zesłany na Syberię, a ojciec Kazimierza – Konrad spędził tam swoje młode lata. Po powrocie z Syberii obaj Pruszyńscy byli aktywnymi działaczami niepodległościowymi i krzewicielami oświaty i kultury polskiej na terenie zaboru rosyjskiego. Matką Kazimierza Pruszyńskiego była Cecylia z Puciatów.

Kazimierz Prószyński uczył się od 1885 r. w kilku warszawskich szkołach średnich, m.in. w Szkole Realnej Wojciecha Górskiego, w której zaprzyjaźnił się z Mieczysławem Karłowiczem, późniejszym kompozytorem. Państwową maturę rosyjską zdał w 1893 r. po czym studiował (z przerwami) w Belgii na Politechnice w Liège. Tytuł inżyniera mechanika otrzymał w Liège w 1908 r.. Następnie przeniósł się do Paryża, kolebki kinematografii i kontynuował prace nad wynalazkami w tej dziedzinie. M.in. opracował obturator, urządzenie skutecznie eliminujące drgania obrazu na ekranie podczas projekcji filmowej. Francuska firma Léon Gaumont rozpoczęła produkcję wyposażonych w obturator projektorów, które stopniowo upowszechniły się w kinach.

Od 1895 roku Prószyński realizował krótkie filmy (m.in. Ulica Franciszkańska, Ślizgawka w Łazienkach,  Powrót birbanta,  Przygoda dorożkarza), które prezentowały możliwości skonstruowanych przez siebie aparatów m.in. pleografu. W 1898 został współtwórcą Towarzystwa Udziałowego „Pleograf” w Warszawie, pierwszej polskiej wytwórni filmowej działającej w latach 1901–1903.

W 1911 r. udał się w Wielkiej Brytanii, gdzie zaczęto produkować pierwszą w historii techniki ręczną kamerę filmową wg jego pomysłu, którą nazwał aeroskopem. 22 czerwca 1911 roku nakręcił nią pierwszy polski reportaż filmowy z koronacji w  Londynie angielskiego króla  Jerzego V. Na międzynarodowej wystawie kinematograficznej w Londynie w 1913 kamera została nagrodzona wielkim złotym medalem. Od 1914 używano jej z powodzeniem do filmowania walk na froncie zachodnim podczas I wojny światowej, a od 1917 również do kronik lotniczych.

W 1914 poślubił Angielkę Dorothy Abrey, z którą miał syna Kazimierza I córkę Irenę. Wybuch I wojny światowej spowodował, że w 1915 r. młode małżeństwo wyjechało do Ameryki. Założona w USA przez Prószyńskiego wytwórnia ręcznych kamer „Oko”, wg jego pomysłu, upadła.

W końcu 1919 powrócił z rodziną do odrodzonej Polski i nadal usiłował upowszechnić kamerę „Oko”, którą opracował i doskonalił od 1912. Pomimo zainteresowania inwestorów państwowych i prywatnych inicjatywa nie odniosła sukcesu. Jedną z przyczyn była stanowczość Prószyńskiego, by urządzenie było tanie i powszechnie dostępne.

W latach trzydziestych Kazimierz Prószyński zajmował się również aktywnie publicystyką na tematy społeczne, gospodarcze i polityczne (od 1932 zwracał uwagę na zagrożenie ze strony Niemiec). Opublikował kilkaset artykułów, w tym felietonów w „Gazecie Świątecznej”, której był współwłaścicielem.

Polski wynalazca posiadał kilkadziesiąt patentów francuskich, niemieckich i brytyjskich. Od 1920 należał do brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa. Fotograficznego, był członkiem honorowym Polskiego Związku Przemysłowców Filmowych oraz członkiem kilku innych, profesjonalnych stowarzyszeń.

Podczas okupacji niemieckiej kontynuował w Polsce działalność, m.in. nad ulepszaniem „Oka” z szerszą taśmą filmową (16 mm). W 1943 zaprojektował oszczędną „lampę totalną”, która miała zastąpić drogie żarówki o wielkiej mocy stosowane w projektorach, oraz autolektor – urządzenie mające umożliwić niewidomym i słabo widzącym czytanie książek. Dokumentacja tych ostatnich prac uległa zniszczeniu podczas powstania warszawskiego.

W końcu sierpnia 1944 został wraz z rodziną wywieziony z Warszawy przez Niemców i jako więzień nr 129957 przebywał w obozach koncentracyjnych w Gross – Rosen, a następnie w Mauthausen – Gusen, gdzie zakończył życie.

Jako światowe osiągnięcia Kazimierza Prószyńskiego Wikipedia wymienia: wynalezienie systemu umożliwiającego równomierny, skokowy przesuw taśmy filmowej minimalizujący drgania, eliminacja wady migotania obrazu podczas emisji filmu dzięki wynalezieniu  obturatora  oraz skonstruowanie aeroskopu – pierwszej ręcznej, automatycznej kamery filmowej ze stabilizacją obrazu.

Przez wiele lat zarówno osoba Kazimierza Prószyńskiego, jak i jego wkład w rozwój polskiej i światowej kinematografii pozostawały zapomniane. Chociaż August Lumière przyznał: Byłem, wraz z bratem, twórcą filmu francuskiego, ale istniał również pewien Polak, niejaki Kazimierz Prószyński, który nas znacznie wyprzedził. Rzeczywiście, Prószyński uzyskał patent na pleograf w roku 1884, czyli na rok przed opatentowaniem przez francuskich braci Lumière kinematografu.

Oprac. M.M.